Το χωριό μας, το Σάγκα, έχει την γεωγραφική τύχη να διασταυρώνεται με την ιστορία στην πλέον σημαντική περιοχή. Τα Βουνά που μας περικλείουν αποτελούν γεωλογικά τεκμήρια τόσο του ιστορικού όσο και του μυθολογικού μας πολιτισμού. Ποιος θα μπορούσε όμως να αξιολογήσει καλύτερα την εδαφική και πολιτισμική κληρονομιά της περιοχής μας απ’ ότι ο καθηγητής Πανεπιστημίου Ηλίας Μαριολάκος;

Οι τίτλοι σπουδών του, οι υποτροφίες του, οι επιστημονικές του έρευνες και δραστηριότητες σε συνδυασμό με την πολυσχιδή συγγραφική του δραστηριότητα ικανοποιούν ως εχέγγυα και τον πλέον απαιτητικό ερευνητή αναγνώστη.

Συνομιλώντας μαζί του με αφορμή το νέο υπό έκδοση βιβλίο του μας εμπιστεύτηκε την προδημοσίευση ορισμένων αποσπασμάτων απ' το συνολικό έργο του γύρω απ’ τον ιστορικό χώρο της περιοχής μας και της Αρκαδίας γενικώτερα. Ηταν ιδιαίτερα ευγενικός, προσηνής και κατατοπιστικός. Όπως ήταν αναπόφευκτο η πρώτη μας ερώτηση αφορούσε τον τόπο που από την πλευρά της μητέρας του έλκει την καταγωγή του.

Τι εστί Νεστάνη κύριε Καθηγητά;

Η ιστορία της άγνωστης μέχρι πρότινος Νεστάνης θα μπορούσε να πει κάποιος ότι χάνεται στο βάθος της Ελληνικής Προϊστορίας. Είναι κατά πολύ παλαιότερη από την εποχή του Τρωικού Πολέμου και σαφέστατα και από την ιστορία της αρχαίας Μαντινείας. Στον ευρύτερο χώρο της Νεστάνης, χωρίς να έχουν γίνει ακόμα (δυστυχώς) συστηματικές ανασκαφές, έχουν βρεθεί εργαλεία από τη Νεολιθική εποχή, θραύσματα αγγείων κ.α. από την Πρωτο- και Μεσο-Ελλαδική εποχή, τη Μυκηναϊκή κ.λπ.

Η Νεστάνη, ως προϊστορικός οικισμός, είναι από τους πιο σημαντικούς καθ’ όλη τη Μυκηναϊκή περίοδο, πιθανότατα όμως και κατά τις προηγούμενες εποχές. Ο λόγος είναι απλός. Η Νεστάνη έλεγχε τους δρόμους που οδηγούσαν από την Κορινθία και Αργολίδα προς την Αρκαδία, Λακωνία, Μεσσηνία και μερικώς προς την Ηλεία. Ο ένας, η Νεστάνη και στο βάθος το Αλήσιο όρος, δρόμος που είναι γνωστός ως «Κλίμακα», περνούσε από το διάσελο που δημιουργείται μεταξύ των ορέων Αρτεμισίου και Λυρκείου και, μέσω του Σάγκα, έφθανε στη Νεστάνη αλλά και από άλλη οδό στο σημερινό χωριό Πικέρνη. Ο άλλος, που είναι γνωστός ως «οδός Πρίνου», πέρναγε μέσα από την ίδια τη Νεστάνη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, την εποχή εκείνη, η Βοιωτία, η Αργολίδα, η Κορινθία και ορισμένες άλλες περιοχές ήταν οι σημαντικότερες περιοχές του Ελλαδικού χώρου. Πολλά ίχνη των δύο αυτών οδών, όπως και ερείπια φυλακίων, έχουν εντοπιστεί σε μεγάλο μήκος από τον Καθηγητή Γ. Πίκουλα.

Η περιοχή μας όμως είναι και τόπος νέννηαης Θεών.

Βεβαίως. Εκτός από τα προηγούμενα ο ευρύτερος χώρος της Μαντινείας παρουσιάζει και μία μοναδικότητα επειδή είναι ένας θεογεννήτορας τόπος και αφού στις δυτικές πλαγιές του μικρού όρους που υψώνεται δυτικά του « Αργού Πεδίου» το Αλήσιο (σημερινή ονομασία Μπαρμπέρι), η Ρέα έφερε στον κόσμο τον μεγάλο θεό Ποσειδώνα. Απ’ όσα αναφέρει ο Παυσανίας, η Ρέα τον άφησε να μεγαλώσει σε μία στάνη με αρνιά, δίπλα σε μία πηγή που, εξαιτίας αυτού, είναι γνωστή ως «Πηγή Άρνα», που ορισμένοι την ταυτίζουν με την σημερινή Πηγή Καμάρι. Επειδή την εποχή εκείνη ο Τιτάνας Κρόνος, ο πατέρας του Ποσειδώνα, έτρωγε τα παιδιά του, φοβούμενος ότι θα του έπαιρναν την εξουσία, η Ρέα του είπε ότι δεν γέννησε παιδί, αλλά ένα πουλαράκι (αλογάκι). Στη σημερινή Μηλιά, το χωριό που βρίσκεται στον ομώνυμο κάμπο και απέναντι από την πηγή Άρνα, υπάρχει ιερό αφιερωμένο στον Ιππιο Ποσειδώνα που ήταν ο θεός των νερών, των πηγών και των ποταμών, γενικά της υγρασίας που είναι απαραίτητη για την βλάστηση.

 
Το Αλήσιο όρος είναι ένα από τα ιερά όρη των Αρχαίων Ελλήνων αφού, πέραν του ότι είναι η γενέτειρα του Ποσειδώνα, στην κορυφή του υπήρχε το ιερό άλσος της Δήμητρας, στη μέση του οποίου υπήρχε ξύλινο ιερό της θεάς. Αλλος ένας ναός της Δήμητρας αναφέρεται ότι υπήρχε και στην είσοδο του σημερινού χωριού Νεστάνη, και συγκεκριμένα στους πρόποδες του λόφου της Πανηγύριστρας. Γύρω από το λόφο Στοχό, που βρίσκεται ακριβώς στο ύψος των διοδίων, λίγα αρχαιολογικά ευρήματα επιτρέπουν να συμπεράνουμε την ύπαρξη της Πρώτο και Μεσο-Ελλαδικής εποχής. Η Νεστάνη, όπως αναφέρθηκε, προϋπήρχε της Μαντινείας επειδή το πεδινό τμήμα, όπου έχει θεμελιωθεί η πολύ γνωστή αρχαία Μαντινεία, κατακλυζόταν από νερά, με αποτέλεσμα η περιοχή θα πρέπει να ήταν έλος. Η περιοχή της Μαντινείας κατέστη δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για τη θεμελίωση και ίδρυση της πόλης μετά την κατασκευή ενός φράγματος στην περιοχή μεταξύ Καπνίστρας Σκοπής από τους Μινΰες, κατά την Μυκηναϊκή εποχή. Έτσι κατέστη δυνατόν να συγκρατηθούν γύρω στα 15 εκατομ. κυβικά μέτρα νερό το χρόνο, οπότε, σε συνδυασμό και με άλλα αποστραγγιστικά έργα, η περιοχή πρέπει να αποξηράνθηκε.

Αρχαία λοιπόν η ιστορία με τα νερά που πλημμύριζαν και συνεχίζουν να πλημμυρίζουν το «Αργόν Πεδίον» απ' ότι φαίνεται.

Βεβαίως. Τα νερά όπως γνωρίζουν όλοι στην περιοχή, απομακρύνονται μέσα απο τη σπηλαιοκαταβόθρα της Νεστάνης και επανεμφανίζονται στις υποθαλάσσιες πηγές που αναβλύζουν κοντά στο Κιβέρι της Αργολίδας. Οι πηγές αυτές, που σήμερα είναι γνωστές ως «πηγές Αγ. Γεωργίου» ή ως «Μικρός Ανάβαλος», την αρχαία εποχή ήταν γνωστές ως «Δίνη». Αξιοσημείωτο είναι ότι οι αρχαίοι γνώριζαν αυτή την υδραυλική επικοινωνία μεταξύ της καταβόθρας της Νεστάνης και της Δίνης, ενώ οι αρχαίοι Αργείτες, στην συγκεκριμένη περιοχή που ήταν γνωστή και ως «Γενέθλιον» ή «Γενέσιον», θυσίαζαν άλογα προς τιμήν του Ίππιου Ποσειδώνα.

Είναι άκρως ενδιαφέροντα όλα αυτά κύρια καθηγητά και καλό θα είναι να ληφθεί κάποια μέριμνα από πλευράς πολιτείας για την αναβάθμιση της περιοχής στον αρχαιολογικό και γενικώτερα στον πολιτισμικό τομέα. 

 
Πιστεύω πως ο ευρύτερος χώρος της Μαντινείας, του σημερινού Δήμου Μαντινείας, αξίζει τον κόπο να συμπεριληφθεί στους ερευνητικούς στόχους της Εφορείας Αρχαιοτήτων ή κάποιος Αρχαιολογικής Σχολής και, γιατί όχι, του νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Προσωπικά πιστεύω ότι ο συγκεκριμένος χώρος, λόγω της γεωπολιτικής του σημασίας, πρέπει να είχε διαδραματίσει σημαντικότατο ρόλο στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της Προϊστορικής εποχής.
Δεν μπορεί να είναι συμπτωματικό ότι στο Αρκαδικό οροπέδιο παρατηρείται τέτοιος «συνωστισμός» θεών και ηρώων, μεταξύ των οποίων πολλοί, σύμφωνα με ορισμένες εκδοχές, έχουν γεννηθεί εδώ, όπως ο Ποσειδών, ο Δίας, ο Παν, ο Ερμής, ο Πελασγός, ο Λυκάων, ο Αρκάς, ο Στύμφαλος, ο Μαντινεύς, ο Μαίναλος κ.λπ., ενώ άλλοι εδώ έχουν δραστηριοποιηθεί, όπως η Άρτεμις, η Δήμητρα, η Αφροδίτη, ο Διόνυσος, ο Ηρακλής και φυσικά η μάνα όλων των μεγάλων θεών, η σημαντική Τιτανίδα Ρέα. Όλα αυτά που έχουν σχέση με την πολιτισμική εξέλιξη των κατοίκων των περιοχών αυτών, και όχι μόνον, και πολλά άλλα από την Ελληνική Μυθολογία, συνδέονται άμεσα με την φυσικογεωλογική εξέλιξη του Ελλαδικού χώρου, μετά την τελευταία μεγάλη κλιματική αλλαγή.

Επειδή αναφερθήκατε στον Ηρακλή και την μάνα όλων των μεγάλων θεών την Τιτανίδα Ρέα θέλω να σας ρωτήσω το εξής: Στη Γαλλία στην περιοχή της Αλσατίας Λωραίνης βρίσκεται η πόλη Baccarat η οποία είναι φημισμένη για τα υπέροχα κρύσταλλα που φτιάχνουν απ' τον Μεσαίωνα. Οι πηγές του Ηρακλή που έχουμε εδώ στην Ελλάδα αλλά και το όνομα της Ρέας βρίσκονται και στο Baccarat στη Γαλλία. Πως είναι δυνατόν αυτό;

Για φαντάσου οι πηγές του Ηρακλή στη Γαλλία! Όταν οι άλλοι ήταν πάνω στα δέντρα και σκαρφάλωναν σαν τις τσίτες ο Ηρακλής πέρασε από εκεί κατά την επιστροφή του από την Ιβηρική και τους έφερνε πολιτισμό. Πρόσεξε, λοιπόν. Εδώ έχουμε το Αλήσιο. Γιατί; Για την περιπέτεια που είχε υποστεί ο Ηρακλής. Γιατί Αλήσιο; Διότι, λέει, η Ρέα πέρασε από κει. Ναι αλλά πέρασε όμως και ο Ηρακλής πέρασε και η Δήμητρα. Διότι δεν μπορούσαν να πάνω από αλλού, έπρεπε να περάσουν ή από την μεριά του Σάγκα ή απ’ τη μεριά της Νεστάνης. Επομένως πήγε η Ρέα και γέννησε στην περιοχή εκείνη. Γιατί επέλεξε το μέρος αυτό; Την πηγή Αρνα; Ίσως φαντάζομαι γιατί δεν μπορούσε να περάσει απέναντι απ’ την Νεστάνη, γιατί μορφολογικά λόγω του βάλτου και των νερών που είχε η περιοχή, πρέπει να πήγε εκεί γιατί προστατευόταν εκτός των άλλων και από τους Βόρειους ανέμους. Πηγή ήταν, αρνιά υπήρχαν όλα αυτά συναινούν.... όπως και με τη φάτνη του Χριστού. Που έβαλαν τον Χριστό; στη Φάτνη. Που έβαλαν τον Ποσειδώνα; στη Φάτνη, στα πρόβατα... και έπεφτε πάνω η άχνα των προβάτων... Αρνα, αρνί, από τα αρνιά... δηλαδή αν θες να το προεκτείνεις, πολλά πράγματα μπορείς να συνδέσεις μεταξύ τους.